To święto jest już faktem i wpisuje się w polską tradycję. Każdego roku dnia 1 marca oddajemy hołd Żołnierzom Wyklętym. Od lat Instytut Pamięci Narodowej i grupy zaangażowanej polskiej inteligencji czynią starania, aby pamięć o bohaterach niepodległościowego podziemia przetrwała. Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych jest bodaj najdonioślejszym efektem tychże starań. Ale gdzie podział się entuzjazm pierwszych lat świętowania, bogatych w marsze ku czci największych bohaterów tego okresu, takich jak rotmistrz Pilecki? Czy nie zaczęliśmy odwrotu od poszukiwania prawdy na rzecz hołdu dla politycznej poprawności i dobrosąsiedzkich stosunków?
Kim byli Żołnierze Wyklęci?
Żołnierze Wyklęci – bohaterowie polskiego podziemia, którzy zdecydowali się pozostać w podziemiu i kontynuować walkę z radzieckim najeźdźcą w ramach organizacji zbrojnych. Wybrali misję straceńczą, wręcz samobójczą, gdyż w realiach roku 1945 i ogromu militarnej, wywiadowczej i instytucjonalnej potęgi sowieckiego imperium, zbrojne podziemie nie mogło długo przetrwać. Propaganda komunistyczna z marszu przedstawiała ich jako przestępców i bandytów. Ich jedyną winą był brak zgody na Polskę jako kraj zależny od sowieckiej dominacji.
Ci żołnierze, rekrutujący się głównie z Narodowych Sił Zbrojnych oraz poakowskiego podziemia (Wolność i Niezawisłość), nie zgodzili się pójść na żaden kompromis z władzą komunistyczną. Nie chcieli żyć w Polsce komunistycznej. Ich ideą i marzeniem była wolna Polska i tej idei do końca pozostali wierni. Za walkę o niepodległość w latach 1944-63 byli bezwzględnie prześladowani przez komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa.
Walka o prawdę w przestrzeni publicznej o podziemiu niepodległościowym
Temat Żołnierzy Wyklętych przez lata nie cieszył się popularnością również w niepodległej Polsce po 1989 roku. Wynarodowiona w okresie PRL-u polska inteligencja także po upadku ancien regimu, nie miała nie tylko odwagi, ale i przekonania do tego aby oddać zasługi walczącym w podziemiu. Za oburzający należy uznać fakt prowadzenia przez część elity III RP kampanii dyfamacyjnej. Do złudzenia przypominała ona komunistyczną propagandę, plamiącą przecież honor polskiego żołnierza posądzeniami o rabunki i mordy.
Zgoda na to by w niepodległym państwie opluwany był przez pseudoelity III RP, mundur polskiego żołnierza, kładzie się cieniem na historii Polski po 1989 roku. Na szczęście polskie elity polityczne, nierzadko pod presją organizacji kombatanckich i zaangażowanych historyków, po latach przyjęły na siebie w końcu obowiązek oddania chwały tym, którzy do końca walczyli o niepodległość Polski. W 2001 roku Sejm podjął uchwałę, w której „uznał zasługi organizacji i grup niepodległościowych, które po zakończeniu II wojny światowej zdecydowały się na podjęcie nierównej walki o suwerenność i niepodległość Polski”, oddając w ten sposób hołd poległym i pomordowanym oraz wszystkim więzionym i prześladowanym członkom organizacji Wolność i Niezawisłość.
Był to pierwszy pokłon oddany Żołnierzom Wyklętym przez władze III Rzeczpospolitej. W 2009 roku organizacje kombatanckie, skupione wokół Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych wsparte przez władze samorządowe, zwróciły się do Sejmu o ustalenie dnia 1 marca Dniem Żołnierzy Antykomunistycznego Podziemia.
Dzień Żołnierzy Wyklętych – kiedy jest i od kiedy go obchodzimy?
Przypomnijmy, iż inicjatywę ustawodawczą w sprawie ustanowienia tego dnia świętem państwowym podjął w 2010 roku prezydent Lech Kaczyński. Projekt wsparł jego następca Bronisław Komorowski. Przy wsparciu Fundacji „Polska się upomni” oraz zaangażowaniu historyka prof. Jana Żaryna, ustawa stanowiąca dzień 1 marca świętem państwowym została przyjęta przez parlament, a 9 lutego 2011 roku podpisana przez urzędującego prezydenta.
Szeroko zakrojoną działalność edukacyjną w zakresie restaurowania pamięci o Żołnierzach Wyklętych prowadził Instytut Pamięci Narodowej, dzięki któremu ukazała się duża liczba publikacji historycznych opisujących dzieje niepodległościowego podziemia. Ważną rolę w przywracaniu pamięci o bohaterach tamtych lat odegrał śp. dr Janusz Kurtyka – tragicznie zmarły w katastrofie smoleńskiej prezes IPN. Jego misję kontynuowali następcy: dr Łukasz Kamiński, dr Jarosław Szarek i dr Karol Nawrocki.
Tak było przed dekadą – inicjatywy popularyzujące Żołnierzy Wyklętych
Pracownicy IPN w pierwszych latach obchodów przygotowali między innymi szeroki program edukacyjny we współpracy z TVP Historia. W 2011 roku akcja nosiła tytuł: „Przywróćmy ich pamięci” i była skierowana do młodzieży ponadgimnazjalnej. Głównym elementem programu było wspólne obejrzenie emitowanego o godzinie 12 w TVP Historia filmu „Tajny współpracownik” w reżyserii Krzysztofa Langa. Film opowiadał o współpracowniku UB, który przenika w struktury podziemia niepodległościowego i denuncjuje, walczących z komunistycznym najeźdźcą, żołnierzy. Szkoły otrzymały broszurę z propozycją scenariusza spotkania oraz wprowadzeniem historycznym autorstwa dr. Tomasza Łabuszewskiego i Kazimierza Krajewskiego a także plakat akcji.
Obchody Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych odbyły się również w Centrum Edukacyjnym IPN w Warszawie, gdzie oprócz projekcji filmu Langego, zaplanowany jest koncert Przemysława Gintrowskiego, projekcje filmów o podziemiu niepodległościowym i wystawa poświęcona Żołnierzom Wyklętym. IPN przy współpracy z władzami lokalnymi zorganizował również obchody w wielu innych miastach w Polsce. Żołnierze Wyklęci zostali uczczeni między innymi w Krakowie, Lublinie, Wrocławiu i Poznaniu.
W Krakowie odbył się koncert „W hołdzie Żołnierzom Wyklętym”, a przez kilka dni organizowane były akcje edukacyjne dla młodzieży, projekcje filmów i promocje książek. We Wrocławiu zostały złożone kwiaty pod pomnikiem rotmistrza Witolda Pileckiego. Odbyło się tam także spotkanie z laureatami konkursu historycznego „Żołnierze Wyklęci. Bohaterowie naszej wolności”. Z kolei w Lublinie został poświęcony obelisk upamiętniający Żołnierzy Wyklętych, złożono także kwiaty pod pomnikiem Pamięci Żołnierzy AK – WIN. Odbyły się tam również pokazy filmów, i spotkania wspomnieniowe. W Poznaniu przeprowadzono wykład podczas którego uczniowie mogli poznać historię Żołnierzy Wyklętych.
Dzień Żołnierzy Wyklętych 2023 – gdzie podziały się marsze ku czci bohaterów?
Pamiętając o wielkiej kampanii defamacyjnej, prowadzonej również w okresie III Rzeczpospolitej, cieszył fakt, iż coraz większym zainteresowaniem Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych cieszył się wśród młodzieży. W niektórych latach (szczególnie 2011-2015) młodzi ludzie i organizacje młodzieżowe na dzień 1 marca organizowali marsze pamięci w różnych miastach w Polsce, m.in. w Poznaniu, Warszawie, Krakowie, Radomiu, Białymstoku i Słupsku. Co z tych marszów pozostało nam współcześnie? Raczej niewiele.
Tegoroczny Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych był więc dniem, w którym będziemy bez zawahania popularyzować historię polskiego podziemia, akcentować rolę jaką jego bohaterowie oddali polskiej historii, ale także pochylać się nad cierpieniem poległym z należytą im czcią i chwałą. Miejmy tym samym nadzieję, iż jest to swego rodzaju początek wielkiej pracy nad przywracaniem pamięci tych, po których została owa siła fatalna zdolna nas, zjadaczy chleba w aniołów przerobić.
Krzysztof Gędłek
Warto przeczytać także artykuł o prześladowaniach kapłanów katolickich przez władze komunistyczne na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej – dostępny jest tutaj.
